Metodologia badań do pracy dyplomowej, czyli jak stosować metody badań do pracy licencjackiej i magisterskiej.

Napisanie pracy dyplomowej dla każdego studenta jest sporym wyzwaniem. Sprostanie zasadom pisania prac dyplomowych, czy oczekiwaniom promotora odnośnie tego jak metodologia badań powinna zostać w pracy zastosowana, kosztuje sporo wysiłku. Zazwyczaj w karierze naukowej większości studentów czeka na nich praca licencjacka oraz praca magisterska, a część osób zdecyduje się także na pracę doktorską oraz habilitację. Trudnością przy pracy licencjackiej jest fakt, iż zazwyczaj jest to nasz debiut w redagowaniu pracy naukowej. Z pracą magisterską powinno nam więc pójść już trochę łatwiej, jednak jeśli ktoś wczyta się dokładniej w jej wymogi merytoryczne oraz wytyczne promotora to pewnie zmieni swoje zdanie.

metodologia do pracy licencjackiej

Szczególny poziom trudności pracy magisterskiej związany jest z koniecznością wykorzystania tzw. danych pierwotnych. O ile więc w przypadku licencjatu mogliśmy bazować na danych GUS czy gotowych raportach i publikacjach naukowych to w przypadku magisterki najczęściej będziemy musieli przeprowadzić własne badanie w celu zebrania materiału do późniejszej analizy. Praktyka pokazuje, że najczęściej będziemy zmuszeni przez promotora przeprowadzić badanie ankietowe, czyli badanie metodą ilościową z wykorzystaniem kwestionariusza ankietowego. Gdzie więc pojawia się wcześniej wspomniana trudność? Przecież każdy student ankietę przynajmniej kilka razy w życiu widział i przynajmniej kilka razy rozwiązywał. Z doświadczenia wiemy jednak, że zbyt lekkoduszne podejście studentów do tematu realizacji badania ankietowego może się skończyć źle skończyć 🙂

Metodologia badań własnych

Na samym początku zacznijmy od tego, że samo zebranie materiału empirycznego, czyli zgromadzenie odpowiedniej liczby wypełnionych ankiet jest procesem długim i praktycznie zawsze trwa dłużej niż planowaliśmy.  Słowa czas oraz terminy w kontekście realizacji pracy dyplomowej mają znaczenie fundamentalne. Wyobraźmy sobie sytuację, że zaprojektowaliśmy swój własny kwestionariusz ankietowy i po dwóch miesiącach wypełniło go 50 osób.  Zadowoleni kończymy ten etap badania i zabieramy się do analizy statystycznej, po konsultacji z ekspertem dowiadujemy się że nasze dane są niepełne, odpowiedzi części respondentów sprzeczne i nic konkretnego ze zgromadzonych danych nie uzyskamy w trakcie analizy wyników. Promotor na pewno nie będzie zachwycony takim obrotem spraw i zapewne zmusi studenta do kontynuacji badań ankietowych, być może także wprowadzenia poprawek w kwestionariuszu. W każdym razie proces badań do pracy licencjackiej lub magisterskiej z pewnością się przedłuży, co opóźni także obronę pracy dyplomowej.

Jedyna rada to skonstruować na nowo kwestionariusz i znowu czekać 2 miesiące na zebranie materiałów, pytanie tylko czy wystarczy nam czasu. Jedno z Praw Murphy’ego głosi, że jeżeli coś może się nie udać, to się nie uda. Podczas realizacji badania naukowego sporo rzeczy może się nie udać właśnie dlatego, że powstało coś takiego jak metodologia, czyli coś na zasadzie ścieżki, którą konsekwentne podążanie zapewni nam skuteczną realizację niemal każdego badania ankietowego.  Postaramy się teraz w prosty sposób opisać taką procedurę w postaci 6 kroków.

KROK 1 – Cele badania

Na samym początku należy odpowiedzieć sobie na pytania co chcę badać? oraz kogo chce badać?  Należy pamiętać, że wyznaczony cel badania musi być zbieżny z tematem oraz celem całej pracy. Co więcej, cel ten musi być tak skonstruowany, aby wiedza zdobyta w badaniu była w jakimiś stopniu innowacyjna (lub przynajmniej nie była odtwórcza i infantylna). Jeśli więc zaprojektujemy badanie, którego cel nie będzie spójny z tematem pracy lub będziemy badać jakąś oczywistą, powszechnie znaną zależność, możemy mieć problemy z późniejszą obroną takiej pracy.

KROK 2 – Problemy badawcze

Problemy badawcze są pewnym uściśleniem i skonkretyzowaniem celu badania. Każdy problem badawczy dotyczy zatem trudności jaką mamy z odpowiedzią na jakieś pytanie lub wytłumaczeniem pewnej zależności, a realizacja samego badania ma ten problem rozwiązać. Przykładowo, jeśli celem badania jest określenie stopnia powiązań kooperacyjnych między firmami, problemem badawczym może być odpowiedź na pytanie czy branża firmy ma wpływ na jej zaangażowanie w badanym obszarze.

KROK 3 – Hipotezy badawcze

Hipotezy badawcze odnoszą się bezpośrednio do problemów badawczych. Jeśli nawet mamy problem z jednoznaczna odpowiedzią na dane pytanie to na pewno na podstawie naszej wiedzy i doświadczeń jesteśmy w stanie sformować jak hipotecznie brzmi na nie odpowiedź. Wracając do problemu badawczego, dotyczącego wpływu branży firmy na jej zaangażowanie w proces kooperacji, nasza przykładowa hipoteza badawcza będzie brzmieć następująco: „Firmy z branży handlowej w największym stopniu angażują się w działania kooperacyjne”. Hipotezy badawcze są więc naszymi przypuszczeniami w stosunku do badanego tematu, jedną z najważniejszych części badania jest ich weryfikacja.

Opracowanie ankiety do pracy licencjackiej i magisterskiej

KROK 4 – Metody badań, techniki, narzędzie badawcze

Tak jak zostało już wspomniane, w praktyce najczęściej do celów prac dyplomowych wykorzystywane są metody ilościowe, konkretnie mówiąc metoda sondażu diagnostycznego, a jeszcze konkretniej technika ankiety. Realizacja ankiety odbywa się z wykorzystaniem narzędzia badawczego, czyli kwestionariusza ankietowego. Jeśli wiemy już jaki jest cel naszego badania oraz jakie problemy badawcze chcemy w nim poruszyć, możemy zabrać się za przygotowanie kwestionariusza ankiety. Samodzielne projektowanie kwestionariusza jest żmudnym procesem, na całe szczęście w erze internetu mamy możliwość zainspirowania całą masą „gotowych” kwestionariuszy, które często są zaprojektowane przez pracowników naukowych lub ekspertów z danej branży. Możemy też za pomocą wyszukiwarki poszukać jakiegoś standaryzowanego narzędzia (najczęściej spotyka się je w przypadku psychologii i pedagogiki), dzięki któremu zrealizujemy postawione cele. Jeśli będziemy mieć mniej szczęścia i nie uda nam się znaleźć nic odpowiedniego, możemy dokonać adaptacji tylko części danego kwestionariusza lub dokonać tłumaczenia np. z języka angielskiego.

Bardzo ważna jest także kwestia dostępności klucza do danego kwestionariusza.
W momencie znalezienia odpowiedniego narzędzia upewnijmy się, ze dostępny jest także do niego klucz, w przeciwnym razie nie będziemy mogli później dokonać wartościowej analizy uzyskanych danych. Jeśli w ogóle nie będziemy mieć szczęścia będziemy musieli sami zaprojektować nasz kwestionariusz.  Nie ma określonego wzoru kwestionariusza ankietowego, są natomiast pewne zasady o których należy pamiętać. Liczba pytań powinna być adekwatna do ilości problemów badawczych poruszonych w badaniu oraz ich złożoności. Same pytanie można formułować na wiele sposobów. Respondent może udzielić odpowiedzi z pośród wariantów (np. od a do d), samodzielnie wpisać swoją odpowiedź lub zaznaczyć wartość liczbową na skali (np. od 1 do 7). Warto zaznaczyć, że wybór sposobu w jakim respondent będzie odpowiadać na pytania w dużym stopniu determinuje późniejszą analizę danych. Ogólnie można powiedzieć, że im więcej swobody dla respondenta tym trudniejsza jest późniejsza analiza z drugiej jednak strony zyskujemy możliwość zdobycia pogłębionej wiedzy na dany temat.

KROK 5 – Wielkość próby badawczej

Kolejnym krokiem powinno być określenie wielkości próby badawczej, czyli ustalenie ilości osób, które chcemy przebadać. W teorii badań naukowych próba powinna być zazwyczaj reprezentatywna czyli taka, która w przybliżeniu będzie opisywać całą badana populację. W przypadku prac dyplomowych, w szczególności pracy licencjackiej, do tematu reprezentatywności próby podchodzi się mniej restrykcyjne co nie oznacza, że temat ten można całkiem pominąć. Dla przykładu jeżeli np. badamy jakość snu studentów Politechniki Warszawskiej nie możemy dopuścić do sytuacji, w której 75% naszych ankiet jest wypełnione przez studentki, ponieważ w całej populacji studentów tej uczelni stanowią one tylko ok. 35%.

KROK 6 – Technika zbierania danych

Mając gotowy kwestionariusz ankiety musimy zdecydować w jaki sposób będziemy zbierać dane (docierać do respondentów). Biorąc pod uwagę potrzeby oraz możliwości studenta najlepszymi metodami będzie bezpośredni indywidualny wywiad kwestionariuszowy (czyli wydrukowany kwestionariusz i osobisty kontakt z respondentem) oraz metoda wywiadu wspomaganego komputerowo (czyli respondent otwiera kwestionariusz „z linku” i klika w odpowiedzi).  Na pierwszy rzut oka zdecydowanie korzystniejsza wydaje się druga metoda. Faktycznie jest ona szybsza i wygodniejsza jednak ma też swoje wady. Po pierwsze metoda musi być realizowana z wykorzystaniem specjalnego panelu, do którego pełny dostęp prawie zawsze jest płatny. Po drugie, nie łatwo w pełni przenieść pytania zamieszczone w formie papierowej na formę elektroniczną, wymaga to dużej umiejętności obsługi danego panelu. Po trzecie mamy ograniczoną kontrolę nad respondentem i istnieje ryzyko, że ktoś po prostu wypełni ankietę dla żartu. Biorąc to pod uwagę, należy naprawdę gruntownie się zastanowić, czy nie lepiej udać się do punktu wydruku i wybrać mniej innowacyjną, ale za to nieco skuteczniejszą metodę realizacji badania jaką są kwestionariusze papierowe.

W przypadku odpowiedniego zastosowania każdego z podanych prostych 6 kroków realizacja badania powinna przebiegać sprawnie.

Oczywiście, kolejny etap badań do pracy dyplomowej, a więc analiza statystyczna wyników,  może okazać się jeszcze trudniejsza niż sama realizacja badań. W przypadku gdy ktoś czuje, że nie sprosta późniejszej samodzielnej analizie wyników badań, zdecydowanie warto już  przed rozpoczęciem konstruowania narzędzi badawczych rozważyć konsultacje ze specjalistami. Wpływ takiej konsultacji na ostateczną cenę realizacja będzie niewielki, a ostateczna wartość merytoryczna pracy może wzrosnąć, przez co szansa na uzyskanie lepszej oceny z pracy dyplomowej jest również znacząco większa 🙂